دگرگونی گره‌های شهری در دورۀ قاجاریه و پهلوی اول تهران
مطالعه موردی: تکیۀ نیاوران، میدان توپخانه و میدان مشق
آزاده شهابی پور۱، حمیدرضا بیگ‌زاده شهرکی۲
۱دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران، دانشگاه امام جواد (ع)، یزد، ایران | azadehshahabipour95@gmail.com
۲ دکترای مرمت، استادیار دانشگاه فنی و حرفه‌ای، یزد، ایران | architect.hamid.beig@gmail.com
چکیده
گره‌های شهری، کلیه‌ی فضاها و پاره‌فضاهایی را در بر می‌گیرد که با دارابودن ویژگی‌های خاص به لحاظ هندسی و مکان‌یابی، محل تجمع یا تلاقی رویدادهای متنوع جمعی است. با این وصف، انواع تقاطع‌ها، میادین، فلکه‌ها، حسینیه‌ها و تکیه‌ها و حتی چهارسوق بازارها به عنوان نمونه‌هایی از گره‌های شهری قابل بررسی است. گره‌ها در طول تاریخ برحسب ضرورت مکانی و زمانی خود دارای عملکردهای گوناگون و بعضاً جابجایی یا انتقال عملکردی به یکدیگر بود. از جمله عملکردهای گره‌ها می‌توان علاوه بر نقش مهم آنها در نظام آمدوشد شهری، به موارد حکومتی و دیوانی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی اشاره کرد. با توجه به این‌که تهران به عنوان پایتخت ایران، پرجمعیت‌ترین شهر و مرکز سیاسی، اداری، اجتماعی و…، دگرگونی در فضاهای شهری را به صورت خاص در تاریخ معاصر از قاجار تا دوره‌ی پهلوی اول، بیش از سایر شهرهای کشور تجربه کرده است، موضوع به لحاظ مکانی و زمانی در این بازه‌ی زمانی و محدوده‌ی جغرافیایی و صرفاً در مورد میادین وتکایای مشهور این شهر تحدید گردیده است. روش انجام کار، تفسیری-تاریخی و توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات آن عمدتاً به شیوه‌ی اسنادی (کتابخانه‌ای) است. در این مقاله کوشش شده تا تحول در گره‌های شهر تهران در دو بازه‌ی زمانی قاجار و پهلوی اول ارزیابی و نقش و کارکرد آنها بررسی شود. نتایج به دست آمده نشان از آن دارد که گره‌های شهری در تهران، تحت تأثیر دو مؤلفه: یکی تغییر در سیستم حمل و نقل و دیگری تغییر و ارتقای کاربری آنها در پاسخ به نیازهای جدید تغییر یافته است. البته با ذکر این نکته که تغییر در مصادیق گره‌های شهری مورد مطالعه، روندی متفاوت داشته است.
کلید واژگان: سیر تحول، گره شهری، تهران، قاجاریه، پهلوی اول
برای مطالعه‌ی بیشتر روی ادامه کلیک کنید.
پی‌نوشت:
توضیح تصویر: تهران، میدان ارگ در هنگامی که کارکرد یک میدان حکومتی و نیمه‌عمومی داشت.
منبع تصویر: فلان، اوژن و کست، پاسکال، “سفر به ایران (تصویری از ایران دوران قاجار)”، ترجمه‌ی دکتر عباس آگاهی، نقش مانا، ۱۳۹۳٫
آخرین نظرات: