سفرنامه در معنای لغوی، سیاحت‌نامه و گزارش سفر هم معرفی می‌شود. اما در معنای کارکردی، سفرنامه‌ها پایگاه داده‌های گذشته تا به اکنونِ یک پیرامون است از یک مسافر کنجکاو و بعضا تیزبین، که شفافیت و جزییات مندرج در سفرنامه بستگی به ذائقه‌ی نویسنده در دریافت و کشش نامنتهایش دارد.
با این‌حال مسلم است که سفرنامه‌ها شاید به اندازه‌ای که برای آیندگان گشاینده و دست‌گیر بوده‌اند برای نویسندگانشان عظمتی اینچنین نداشتند.
پولاک در ابتدای سفرنامه‌اش که به همین نام نیز معروف است می‌نویسد:
«در کتاب حاضر سعی کرده‌ام از اخلاق و رفتار، آداب و طرز زندگی یکی از جالب توجه‌ترین ملل عالم تصویری به دست دهم. ملتی که افتخاراتش بیشتر زاده اعمال و اقداماتی است که در گذشته‌های دور انجام گرفته است ولی هنوز گرفتار عوارض کهولت نشده؛ بلکه کاملا لیاقت آن را دارد که باز در تاریخ فرهنگ و جهان آینده سهم بسزائی بعهده بگیرد.»
سفرنامه‌ها همچنین حاوی تصاویر بسیاری هستند که یا به قلم خود نویسنده نقش شده‌اند و یا با دوربین. و ظرایف دید تصویرگر از دل آن مصورات، خود نوع دیگری از گزارش احوال است.
اما در این مقاله سعی می‌شود هر روز یک معرفی مختصر و مفیدی از یک سفرنامه انجام شود. سفرنامه‌هایی که با محوریت ایران و شهرهایش نگاشته و یا تصویر شده است. در صورت موجود بودن نسخه‌ی الکترونیک هر سفرنامه، لینک مربوطه در جای خود درج خواهد شد.
1.
هفته اول / سفرنامه ژان اوتر
1402/9/25
این سفرنامه در قرن هجدهم و در زمان سلطنت نادرشاه افشار توسط ژان اوتر JEAN OTTER فرستاده‌ی ویژه دربار لوئی پانزدهم، پادشاه فرانسه نوشته شده است. وی از سال 1734-1743 میلادی به مدت نه سال گزارشات و اطلاعات لازم را به فرانسه مخابره می‌کرد.
سخن مترجم در مورد سفرنامه و نادرشاه قابل توجه است:
«سرگذشت زندگی نادرشاه و کارهای او در این کتاب، آئینه‌ی تمام‌نمای خوی و خصلت جامعه ایران آن زمان را که از صفویه به ارث مانده، ظاهر می‌سازد، و هنوز هم پس از 300 سال آثار بزرگ آن در جامعه ما همچنان باقی و استوار است.
در این کتاب بر خلاف نوشته بسیاری از مورخین، پدر نادرقلی نه چوپان بوده و نه پوستین‌دوز! او فرزند یکی از سران برجسته ایل افشار بوده و خاندان او حکام موروثی دژ کلات بوده‌اند.»
تا اواسط سفرنامه بیشتر شرح و تفصیل علت و چگونگی به قدرت‌رسیدن نادرشاه افشار است و همینطور توضیح نبردها و کشورگشایی او که با جزییات و در حد توان و قلم نویسنده مکتوب شده است.
بسیاری از شهرها و مناطق طبیعی با اسامی قدیمی ذکر شده، در واقع این سفرنامه چون نقشه‌ی راهی، به قلم و کلمه نقش شده است.
در کانال تلگرامی زیر فایل PDF کتاب موجود است.
2.
هفته دوم / سفرنامه سوزوکی شین‌جوئی (سفر در فلات ایران، پیاده‌گردی راهب بودایی ژاپنی در شمال و شرق ایران)
1402/10/2
این سفرنامه بخشی از کتاب گسترده‌تر سوزوکی است با عنوان “داستان سفر سراسری قاره‌ی آسیا”. همچنین سفر سوزوکی شین‌جوئی به پایتخت ایران، در میانه‌ی آشوب مشروطه‌خواهی و رو در رویی محمدعلی شاه قاجار با مخالفانش می‌باشد.
نویسنده سفرنامه که فقط در مسیر انزلی تا تهران و از تهران تا شرق ایران و سیستان سفر کرده؛ با این حال از جاهای دیگر ایران مانند آذربایجان و نواحی کردستان و کرمانشاه و لرستان توصیفاتی به میان آورده است. چنانکه در روزنامه‌ی خود شرحی از حال و روز گروه‌های قومی (کردها و لرها) و مذهبی (نسطوریان، ارمنی‌ها، یهودی‌ها و زرتشتیان) ایرانی نیز ضمیمه دارد.
در کانال تلگرامی زیر فایل PDF کتاب موجود است.
مستانه شهابی
آخرین نظرات: